III. Fransızca Malzemeler Hakkında

Orijinal Fransızca belgeler esas olarak Arşiv III içindedir. Gerçi bu belgelerden  bazılarını dağınık olarak Özel Arşiv (Arşiv II) içinde de bulmak mümkündür ama biz bu malzemeleri Arşiv III içinde düzenli olarak bir araya topladık. Bunların arasında dönemin -Renaissance gibi- Fransızca yayınlanan gazetelerinden alıntılar olduğu gibi çeşitli diplomatik temsilciliklere ya da Patrikhane’ye gönderilen ve Fransızca yapılan yazışmalar da bulunmaktadır.

Orijinal dili Fransızca olan belgelerin arasında en dikkat çekici ve araştırmacılar için yeni bilgiler içerenler 1918-1922 arası döneme ait olan ve tüm vilayetlerden özel olarak Ermenilerin ve genel olarak tüm Hristiyanların ateşkes sonrası durumlarına dair gönderilen düzenli raporlardır. Ermeni Patrikhanesi’ne yerel murahhaslar tarafından gönderilmiş olduğunu tahmin ettiğimiz bu raporlar soykırımdan hayatta kalan ve memleketlerine geri dönen Ermenilere dairdir. Çeşitli bölgelerde hayatlarını yeniden kurmaya çalışan Ermeniler yeni saldırılara hedef olmaktadırlar. Bu saldırılar daha çok Mustafa Kemal’in önderliğindeki Türk milliyetçi hareketi tarafından örgütlenmektedir.

Raporlar şehir şehir, hatta bazen köy köy milliyetçi güçler tarafından Ermenilere yönelik saldırı ve katliam girişimlerini detaylı olarak anlatmaktadırlar. Raporların bize gösterdiği önemli bir husus, soykırım boyunca Ermenilerin imhasına doğrudan katılmış ve bu nedenle aranmakta olan birçok kişinin milliyetçi hareket içinde görev almakta olduklarıdır. Bu kişiler, çekinmeden şehirlerde, köylerde dolaşmakta ve Ermenilere katliam tehditlerinde bulunmaktadırlar. Raporlarda ayrıca gasp edilen mülklere, kaçırılan ve el konulan kadın ve çocuklara dair detaylı bilgiler de yer almaktadır.

Yerel Ermeni temsilciler tarafından düzenli olarak gönderilen raporlardaki bilgiler, Patrikhane tarafından derlenmekte ve yabancı ülke diplomatik temsilciliklerine toplu rapor olarak sunulmaktadır.

Fransızca belgeler arasında yer alan başka bir dikkat çekici kısım soykırım faillerine dair kimi zaman detaylı bilgiler içeren raporlardır. Bu belgelerde vilayet ve mutasarrıflık bazında tehcir, katliam, mülk gaspı, kadın ve çocuklara el konulmasından sorumlu kişilerin listesi ve fiillerinin ayrıntılarını bulmak mümkündür. Büyük boyutta suçlara karışanlar ya da tehcir ve katliamları örgütleyenler arasında yer alanlarının detaylı portreleri de belgeler arasında yer almaktadır. Kimi faillerinin isimlerinin yanında 1918-1920 yılları arasında nerede ve neyle meşgul olduklarına dair notlar düşüldüğünü ve bu kişilerin bazılarının Mustafa Kemal’in “Milli” hareketine katıldıklarını görebiliyoruz.